ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ
1. Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ
Την 18-4-1941,Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα ηλιόλουστη, η Λαμία βομβαρδίστηκε ανελέητα από τους Γερμανούς (γι΄ αυτό η πόλη ήταν άδεια απ’ τον κόσμο της), λόγω της ύπαρξης Αγγλικών και Νεοζηλανδικών τμημάτων που οπισθοχωρούσαν αμυνόμενοι προς Αθήνα. Κυριακή 20/4, ημέρα του Πάσχα (οι ξεσπιτωμένες οικογένειες της Λαμίας, ήταν στα χωράφια και στα γειτονικά χωριά, γιορτάζοντας όπως μπορούσαν το Πάσχα), εισέρχονταν στη Λαμία οι Γερμανοί κατακτητές. Η σκληρή περίοδος της Κατοχής μόλις άρχιζε.
Κατά την περίοδο αυτή οι Έλληνες, παρ’ όλες τις κακουχίες, την πείνα και τη δυστυχία, τις συλλήψεις, τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις, τις λεηλασίες, τις δημεύσεις και τις επιτάξεις, οργάνωσαν εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις κατά του κατακτητή, όπως το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ το ΕΔΕΣ και πολλές άλλες.
2. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΒΙΩΣΕΙΣ
Ο γερμανικός στρατός ήρθε, χωρίς την απαραίτητη επιμελητεία και παραβιάζοντας διεθνείς συμβάσεις, κατέσχεσε όλες τις αποθήκες τροφίμων. Όσα τρόφιμα δεν κατανάλωναν, τα μετέτρεπαν σε κονσέρβες σε επιταγμένα εργοστάσια. Με τον τρόπο αυτό στέρησαν τον ελληνικό πληθυσμό από τα βασικά τρόφιμα. Συγκεκριμένα η τότε γεωργική υπηρεσία της Λαμίας, διατάχθηκε να κάνει τα λεγόμενα “παρακρατήματα”, για τα στρατεύματα κατοχής. Ήταν ποσότητες δημητριακών (σιτάρι, καλαμπόκι, κ.ά.) μετά το θερισμό, που τα συγκέντρωναν και τα έστελναν στην Ιταλία , στη Γερμανία η στα μέτωπα του πολέμου.
Τον Ιανουάριο του 1942, οι καιρικές συνθήκες έγιναν πολύ άσχημες. Ο χειμώνας έπεσε βαρύς. Πολλά χιόνια το θερμόμετρο για αρκετό χρονικό διάστημα κάτω απ’ το μηδέν. Είχε χρόνια να κάνει τόσο κρύο. Για να ζεσταθούν οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να ξυλεύουν τα γύρω δάση. Στις πόλεις, όταν δεν είχαν κάτι για να ζεσταθούν, μερικοί έκοβαν δέντρα στα όρια της πόλης (ή και μέσα σ’ αυτήν). Τα σχολεία έκλεισαν και δεν κυκλοφορούσαν αυτοκίνητα. Το ηλεκτρικό ρεύμα από την Ηλεκτρική Εταιρία Λαμίας κοβόταν για πολλές ώρες.
Στη Λαμία, το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό εκπροσωπούσε από το 1942 ο Σουηδός Stoure Linner, με τρόφιμα που ήταν αποθηκευμένα σε διάφορους χώρους (όπως στο “Πέτρινο” Γυμνάσιο, στο ημιτελές κτίριο του Νοσοκομείου Λαμίας, στη Δημοτική Αγορά Λαμίας και αλλού). Η προσφορά αυτού του ανθρώπου ήταν μεγάλη, εφόσον έσωσε κόσμο από την πείνα και από τους Γερμανούς (με παρεμβάσεις που έκανε).
(Κατάσταση και αποβιώσεις στην ενορία του Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας)
Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι στη ζώνη της ενορίας Παναγίας Δέσποινας, κατά το έτος 1942, οι αποβιώσεις διπλασιάζονται, φτάνοντας τον αριθμό των 102 θανάτων!
Ειδικά τα παιδιά (μέχρι 10 ετών), αποτελούν τα πρώτα και μεγαλύτερα θύματα στις δοκιμασίες που περνά κάθε λαός. Κατά το 1942, οι θάνατοι παιδιών είναι το σκληρότερο γεγονός, 6 θάνατοι παιδιών από πείνα. Κατά τη διάρκεια του 1943 καταγράφεται 1 ακόμα θάνατος παιδιού από πείνα. Παράλληλα, το 1942, έχουμε μεγάλη αύξηση παιδικών θανάτων από διάφορες αιτίες.
3. Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΑΜΙΑ
Η μεγάλη αντεπίθεση των Ρωσικών στρατευμάτων, ανάγκασε την Γερμανική Διοίκηση να διατάξει τα στρατεύματα κατοχής να εκκενώσουν-αποχωρήσουν από την Ελληνική Επικράτεια.
Έτσι μεγάλα τμήματα του Γερμανικού Στρατού από την Αθήνα, συμπεριλαμβανόμενων και άλλων περιοχών, πήραν το δρόμο της επιστροφής. 12 Οκτωβρίου 1944 η Αθήνα είναι ελεύθερη.
Στην Λαμία, οι Γερμανοί σχεδίαζαν πριν την αποχώρησή τους, τη νύχτα της 17ης προς 18ης Οκτωβρίου 1944, να τοποθετήσουν εκρηκτικούς μηχανισμούς, με σκοπό να καταστρέψουν, αποθήκες πυρομαχικών, εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας (Εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής της Ηλεκτρικής Εταιρείας στην οδό Λεωνίδου και το τηλεφωνικό κέντρο της ΑΕΤΕ (Ανώνυμη Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία) στην οδό Αινιάνων.& αποθήκες τροφίμων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού (παλιό Νοσοκομείο στην οδό Φλέμινγκ (σημερινό Δημαρχείο), στο σιδηροδρομικό σταθμό Λαμίας, στο παλιό Γυμνάσιο Αρρένων (σημερινό 6ο Γυμνάσιο) και κτίρια στην οδό Παλαιολόγου.
Στην πόλη έχει σημάνει συναγερμός και πολλοί κάτοικοι αρχίζουν να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, καθώς δεν γνωρίζουν πότε και από πού θα έρθει το χτύπημα ούτε πόσο μεγάλο θα είναι το μέγεθος της καταστροφής.
Μέσα στον ορυμαγδό των εξελίξεων 3 άνθρωποι έπαιξαν εκείνες τις ώρες, τον πλέον σημαντικό ρόλο, σωτήριο για την ύπαρξη της Λαμίας, αποτρέποντας σε μεγάλο βαθμό την καταστροφή της: ο Ιταλός Αξκός (ηλεκτρολόγος) Eugenio de Simone, ο Αυστριακός στρατιώτης Josef H. Blechinger (Ηλίας Κόκκινος) και ο Σουηδός αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Sture Linner.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα τους, πριν την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, ο Εουτζένιο Ντε Σιμόνε, είχε πάρει εντολή από τους Γερμανούς να φτιάξει και να τοποθετήσει στο στρατόπεδο Λγού Τσαλτάκη (όπως το γνωρίζουμε), τον ηλεκτρικό μηχανισμό σύνδεσης με τα εκρηκτικά για την ανατίναξη των πυρκών.
Το σχέδιο είχε ως εξής: οι Γερμανοί θα εγκατέλειπαν την πόλη και όταν θα έφταναν στο «δεκαέξι» (16ο χιλιόμετρο Λαμίας προς Δομοκό) εκείνος θα πυροδοτούσε μικρή ποσότητα εκρηκτικών, ως σινιάλο για τον ερχομό της καταστροφής και στη συνέχεια θα ενεργοποιούσε τον μεγάλο όγκο των πυρομαχικών-εκρηκτικών, για να καταστραφούν.
Και οι δυο αυτοί άνθρωποι με πρωτοβουλία τους απέκοψαν τις συνδέσεις των εκρηκτικών μηχανισμών & δεν έγινε ολοκληρωτική ανατίναξη των αποθηκών πυρκών (μία μονό μικρή έκρηξη για παραπλάνηση).
Τα δύο αυτά πρόσωπα έχουν χαραχθεί και στη μνήμη των Λαμιωτών, που τους τίμησαν με διαφόρους τρόπους.
Εδώ πρέπει να αναφέρουμε, ότι και ο Σουηδός αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Sture Linner, προσέφερε τα μέγιστα στην πόλη, αποτρέποντας την ανατίναξη των αποθηκών τροφίμων & των εγκαταστάσεων κοινής ωφελείας (εκτός του Τηλεφ. Κέντρου), καθώς με δική του πρωτοβουλία επισκέφθηκε τα μεσάνυχτα της 17ης Οκτωβρίου το Γερμανό φρούραρχο στην οικία του (οδός Τσιριμώκου και Μανωλίδου) πείθοντας αυτόν να μην προβούν οι κατοχικές δυνάμεις σε αυτή την πράξη.
Ελάχιστες ώρες πριν την αποχώρηση των Γερμανών, την 17η Οκτωβρίου, μια αψημαχία καταγράφηκε μεταξύ δυνάμεων του ΕΛΑΣ Ρούμελης, οι οποίες συγκρούστηκαν με Γερμανούς στη Μεγάλη Βρύση, στην οποία σκοτώθηκαν εννέα μαχητές του ΕΛΑΣ.
18 Οκτωβρίου 1944, ανήμερα της θρησκευτικής εορτής του Αγίου Λουκά, απελευθερώνεται η πόλη της Λαμίας, μετά την αποχώρηση των ναζιστικών στρατευμάτων και την υποχώρηση τους προς το βορρά.
Μαρτυρία της γερόντισσας, Σοφίας Φρονιμοπούλου Καραμπότση, «το μεσημέρι περίπου χτύπησαν χαρμόσυνα οι καμπάνες των Ιερών ναών. Ταυτόχρονα αντάρτες του ΕΛΑΣ εισέρχονταν στην πόλη για τον έλεγχο ύπαρξης Γερμανών Στρατιωτών (αναγνώριση)».
Αργά το βράδυ- πρώτες ώρες της 19ης Οκτωβρίου τα πρώτα τμήματα της 13ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ μπήκαν στην Λαμία. Ακολούθησαν οι άνδρες του ΕΛΑΝ Μαλιακού.
4. ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ ΣΤΗ ΛΑΜΙΑ
Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, έδωσε διαταγή στον Άρη Βελουχιώτη να μετακινηθεί από την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν, στη Ρούμελη. Στις 18 Οκτ. φθάνει στην Άμφισσα. Ενώ το σούρουπο της 20ης Οκτωβρίου εισέρχεται στην Λαμία, όπου τον υποδέχονται οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και κάτοικοι της πόλεως.
Με εντολή του ανακοινώνεται ότι ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ υποσχόταν να μιλήσει στο λαμιώτικο λαό την Κυριακή 29 Οκτώβρη στην παμφθιωτική πανηγυρική εκδήλωση με αφορμή την 4η επέτειο του «ΟΧΙ», συγκέντρωση, όπου εκφωνήθηκε ο μνημειώδης «Λόγος της Λαμίας».
Κυριακή 29 Οκτ. οι καμπάνες του Ιερού Ναού χτυπούσαν και ο κόσμος συγκεντρώνονταν να παρακολουθήσει τη δοξολογία. Την 10η ώρα η πλατεία και οι γύρω δρόμοι είχαν γεμίσει κόσμο. Σε τιμητική παράταξη άνδρες του ΕΛΑΣ έξω από το Μητροπολιτικό Ι.Ν, ως το κτίριο που από τον εξώστη θα μιλούσε ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ. Μετά την δοξολογία ο Άρης συνοδευόμενος από τον Αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκο, παρακολούθησε παρέλαση τμημάτων του ΕΛΑΣ που βρέθηκαν στη Λαμία, καθώς και των οργανώσεων, και μετά από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου του Βούλγαρη μίλησε στις χιλιάδες συγκεντρωμένου λαού στην πλατεία Ελευθερίας.
Η ευσέβεια των τότε κατοίκων & η πίστη στην θεία παρέμβαση για την αποτροπή της καταστροφής της πόλης, με πολλά θύματα, οδήγησαν το έτος 1946, ο τότε Δήμαρχος Λαμιέων Σταύρος Χαραλαμπόπουλος, να ανακοινώσει την πρόθεση του Δήμου να οριστεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς προστάτης της πόλης και η 18η Οκτωβρίου ημέρα τοπικής εορτής.
Έτσι, δύο χρόνια μετά, στις 25 Ιουνίου 1948, δημοσιεύεται Βασιλικό Διάταγμα «Περί αναγνωρίσεως ως μονίμου τοπικής θρησκευτικής εορτής τελετής του Ευαγγελιστού Λουκά Λαμίας», με το οποίο ορίζεται πολιούχος της πόλης ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
[Ας φέρουμε στο νου μας την πολύ γνωστή φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή με τον Άρη Βελουχιώτη να βγαίνει από τη Μητρόπολη Λαμίας ύστερα από τη Δοξολογία για την Απελευθέρωση της πόλης έχοντας δίπλα του τον πατέρα Ανυπόμονο, μετέπειτα ηγούμενο της Μονής Αγάθωνος. Και πόσα άλλα παραδείγματα.]
Λέγει ο μακαριστός Γέροντας Γερμανός Δημάκος (Ηγούμενος Ι. Μ. Παναγίας Αγάθωνος), για την συμμετοχή του στην αντίσταση & την πίστη του Άρη Βελουχιώτη….Περιοδικό ¨Σημάδια¨…«Ο ΕΛΑΣ, παιδάκι μου, εκείνη την εποχή στη Ρούμελη δεν κρατούσε καμιά κόκκινη παντιέρα με σφυροδρέπανο. Μια ελληνική σημαία κρατούσε ο μπάρμπα Νικόλας ο Καραγιώργης, με σταυρό επάνω που σήμερα δεν έχει, που έγραφε «Ελευθερία ή Θάνατος», θα έπρεπε να 'μαι από σίδερο για να μην τους ακολουθήσω.
Ούτε κόκκινες παντιέρες υπήρχαν ούτε σφυροδρέπανα. Απλά οι περισσότεροι Ελασίτες ήταν κομμουνιστές. Εγώ όμως δεν πήγα επειδή ήμουν κομμουνιστής, πήγα σαν παπάς. Έτσι το 'νιωσα. Πήγα να πολεμήσω τους κατακτητές.
Όσο για το πώς αντιμετώπιζε ο Άρης την Εκκλησία, λέγει: «ήταν από οικογένεια θεοσεβούμενη. Ο ίδιος έτρεφε μεγάλο σεβασμό στην Εκκλησία και τους ανθρώπους της. Όταν περνούσαμε από Εκκλησία έκανε το σταυρό του. Κατέβαινε απ' τ' άλογο όταν βλέπαμε η παπά ή δεσπότη και του φίλαγε το χέρι».
-Ο-
Συντάξας
Αντώνιος Ν. Τσακμάκης
Αξκός Στρατού ε.α – τ. Εκκλ/κος Επίτροπος
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΧΟΛΙΩΝ
